studenten in collegezaal

Ervaringskennis als gelijkwaardige bron van kennis in Social Work onderwijs

Een oproep voor inspirerende voorbeelden van hogescholen in Nederland
Datum

In 2021 schreven we dat Social Work (SW) opleidingen op een belangrijk kantelpunt staan wat betreft het benutten van ervaringen van onze SW studenten en die van (familie-)ervaringsdeskundigen (Engelbertink, Van Dijk, Van Gijzel, Van Hees & Van Oostaijen, 2021). Vanuit de landelijke werkgroep Ervaringsdeskundigheid (Werkplaats Sociaal Domein) hebben we ten eerste geïnventariseerd op welke wijze SW studenten ondersteund werden in het professioneel benutten van hun eigen (familie-)ervaringen. Ten tweede hebben we geïnventariseerd op welke wijze studenten tijdens hun SW-opleiding leren om ervaringskennis als een van de drie bronnen van kennis te zien en als laatste hoe zij leren samenwerken met (familie-)ervaringsdeskundigen. 

Nieuwsgierig naar hoe collega's het benutten van ervaringskennis nu concreet vormgeven in hun onderwijs, willen we meer voorbeelden uitlichten. En maken we een start met een Nederlandse database van voorbeelden binnen opleidingen Social Work en Pedagogiek waarin leren van eigen ervaringen, leren van de ervaringen van anderen ten behoeve van professioneel handelen centraal staan en/of ervaringskennis als gelijkwaardige kennisbron wordt benut. We hebben ons mede laten inspireren door het Erasmus plus project Partnership Experiential Knowledge waar in Europees verband voorbeelden worden verzameld en uitgewisseld

In dit artikel staat de praktijk van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN) centraal. We sluiten af met een oproep aan hogescholen om hun voorbeelden te delen, zodat we een kennisbank kunnen vormen. Met deze reeks hebben we het doel om elkaar als opleidingen te inspireren om ervaringskennis te benutten.

Borging ervaringskennis in curriculum als kracht- en kennisbron

Veranderingen beginnen vaak met allerlei mooie activiteiten opgezet door enkele personen die hart hebben voor het onderwerp. Dat geldt ook voor  de beweging binnen SW onderwijs, waarbinnen ervaringskennis naast praktijkprofessionele en wetenschappelijke kennis wordt benut. Het duurzaam en breed benutten, inzetten en ontwikkelen van ervaringskennis binnen het onderwijs, zodat het niet blijft hangen op het niveau van losse activiteiten, blijkt echter een uitdaging. De HAN is binnen de Academie Mens en Maatschappij (AMM) sinds een aantal jaren een project gestart wat juist die uitdaging probeert te tackelen. De ervaringen uit het project delen zij in dit artikel. Het leidt tot relevante randvoorwaarden en laat zien welke stappen gezet moeten worden om te komen tot een stevig fundament. Naast deze conclusies delen we verschillende activiteiten en aanpakken uit ons onderwijs waarbinnen ervaringskennis en -deskundigheid centraal staat. 

Kracht van ervaring, ervaringskennis en -deskundigheid: kijkje in de keuken van de HAN 

De HAN constateerde dat in de praktijk steeds meer werd samengewerkt met ervaringsdeskundigen. Als opleidingen Social Work en Pedagogiek is het belangrijk om daar op aan te sluiten, zodat studenten tijdens de opleidingen een goed beeld krijgen van hun toekomstige samenwerkingspartners. Door in het onderwijs aandacht te hebben voor ervaringskennis, samenwerking met ervaringsdeskundigen en het professioneel inzetten van eigen ervaringen wordt de student sensibel om dat ook in de praktijk toe te passen en mogelijke samenwerkingen uit te breiden.  Naast dit project bij Social Work en Pedagogiek is er vanaf augustus 2022 de Associate degree-opleiding Ervaringsdeskundigheid in Zorg en Welzijn op de HAN gestart. Hierdoor is de urgentie van het project nog duidelijker voelbaar, omdat dit project mede voor een betere positionering van afgestudeerde ervaringsdeskundigen moet zorgen.   

Visie en doelen

De Academie Mens en Maatschappij (AMM) van de HAN besloot stevig te investeren en lanceerde ervaringsdeskundigheid als speerpunt. Het project ‘Leren werken met ervaringsdeskundigheid in het onderwijs’ ging in 2018 van start. Binnen dit project is er altijd structureel samengewerkt met ervaringsdeskundigen. Vanaf studiejaar 2021-2022 zijn er 3 senior ervaringsdeskundigen aangesteld als medeprojectleider. Gezamenlijk is eerst de bestaande visie aangescherpt en zijn er 4 doelen geformuleerd om een inhoudelijke focus te realiseren. 

De doelen zijn momenteel als volgt:

  1. Het benutten van ervaringskennis als gelijkwaardige kennisbron naast wetenschappelijke en professionele kennis; in samenwerking met de curriculumcommissie ervaringskennis in het onderwijs brengen.  
  2. De samenwerking met ervaringsdeskundigen op verschillende niveaus in het onderwijs en in onderzoek vormgeven ten behoeve van de uiteindelijke samenwerking in de praktijk.  
  3. In gesprek met betrokkenen de didactiek van het onderwijs zo vormgeven dat de studenten leren hun eigen ervaringen als waardevol te zien en professioneel in te leren zetten in hun werk.
  4. Ervaringsdeskundigen krijgen een duurzame plaats binnen AMM en maken structureel deel uit van opleidingsteams.

Positionering ervaringsdeskundigen en docentambassadeurs

Er zijn een aantal inhoudelijke keuzes gemaakt. Een belangrijke keuze is de stevige positionering van ervaringsdeskundigen in het projectteam en ook in het onderwijs. De urgentie van samenwerking met ervaringsdeskundigen en het benutten van ervaringskennis die zij specifiek bezitten komen in 3 van de 4 doelen terug, waarbij het in doel 4 letterlijk gaat om de positie van de ervaringsdeskundige binnen een hogeschool. Het aannemen van meerdere ervaringsdeskundigen die onder meer verantwoordelijk zijn voor het aanjagen en vormgeven van het speerpunt ervaringsdeskundigheid is een mooi voorbeeld. 

Daarnaast bestaat het projectteam uit docentambassadeurs. Binnen de onderwijsteams zijn er  docentambassadeurs aangesteld die het proces rondom implementatie initiëren en monitoren. Door het op deze manier in te bedden in de organisatiestructuur wordt getracht de gedeelde verantwoordelijkheid voor de implementatie van het speerpunt te vergroten. Echter, het vormgeven van het speerpunt ervaringsdeskundigheid is ook een verantwoordelijkheid van alle docenten. Dit maakt dat gedurende de gehele projectperiode voorlichting gegeven is in alle onderwijsteams over het onderscheid tussen en de kracht van ervaring, ervaringskennis en ervaringsdeskundigheid. De voorlichting is verzorgd door leden van het projectteam. Er is gewerkt in duo’s van docent en ervaringsdeskundige. Het doel is om een goede basis te leggen bij de docenten. 

Momenteel wordt er een training aangeboden door ervaringsdeskundigen aan docententeams om docenten te leren hoe zij hun eigen ervaringen betekenisvol kunnen inzetten in het onderwijs. Zodoende kunnen zij het juiste voorbeeld geven aan de studenten. Dit is voorwaardelijk om studenten te kunnen ondersteunen hoe zij zicht krijgen op hun eigen ervaringen en hoe zij deze professioneel kunnen inzetten in hun toekomstig werk zonder een ervaringsdeskundige professional te worden. 

De succesfactoren in het beleid van de HAN kunnen we als volgt samenvatten: ze werken vanuit een visie, welke ondersteund is met doelen en ze werken samen met ervaringsdeskundigen die in dienst zijn van de hogeschool en hebben docentambassadeurs aangesteld. De ervaringsdeskundigen werken hierdoor vanuit een gelijkwaardige positie. Dit geeft een belangrijk fundament om in het sociaal werk-domein optimaal ervaringskennis en ervaringsdeskundigheid te benutten. Deze aanpak ondersteunt het daadwerkelijk werken vanuit de drie bronnen van kennis, ervaringskennis, wetenschappelijke en praktijk-professionele kennis. 

Best practices van hogescholen

Afsluitend willen we voorbeelden delen uit de onderwijspraktijken van de auteurs werkzaam bij Hogeschool Utrecht, HAN, InHolland en Saxion. Hiervoor zijn diverse onderwijsmodules en cursussen beschreven volgens een format (Gijzel, Metz, 2022) ontwikkeld binnen het Partnership Experiental Knowledge, waar de HU en Windesheim aan deelnemen. Bij elke beschrijving is opgenomen aan welk van de drie doelen gewerkt wordt, namelijk: ervaringskennis als gelijkwaardige kennisbron benutten, leren van de ervaringen van je zelf of leren van de ervaringen van de ander. We nodigen andere hogescholen uit om hun activiteiten, modules en cursussen te beschrijven zodat we samen zorgen voor die cultuuromslag die wenselijk is. Samengevat: iedereen doet ervaringen op – al dan niet ontwrichtend – die betekenisvol ingezet kunnen worden ter ondersteuning van de ander. Het is van belang dat we dit samen vormgeven in de sociale opleidingen. 

Door: Van Gijzel, Van Hees, Van Oostaijen, Van Dijk & Engelbertink, 2023

Literatuurlijst

Voor vragen over het project/de database kunt u contact opnemen met Sascha van Gijzel, sascha.vangijzel@hu.nl.